Bottom-up urban engagement: de burger als centrale spil in stedelijke vernieuwing
Deze trend promoot een sociaal-coöperatief model van stedelijke vernieuwing. Bewonersinitiatieven zijn collectieve activiteiten van burgers die zich richten op het verbeteren van de kwaliteit van de buurt, vooral op vlak van leefbaarheid, veiligheid en duurzaamheid. Hierbij bepalen burgers zelf wat ze willen bereiken; en hoe en wanneer ze dat doen. Burger- of bewonersinitiatieven ontstaan vaak door een nauwe samenwerking tussen bewoners en professionals. Bewoners staan echter centraal in dit proces, hun betrokkenheid moet niet worden ingevuld, maar aangevuld door de professionals: “Het is jouw wijk!”
De recente opwelling van bewonersinitiatieven past binnen een bredere evolutie van de verzorgingsstaat, en de herwaardering van de rol van de burger. De overheid geldt niet meer als verzorger die de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken dient op te lossen. Het initiatief wordt steeds vaker bij de burger gelegd. De burger wordt gevraagd om zelf actief verantwoordelijkheid te dragen. De rol van overheden en instellingen beperkt zich daarbij tot een stimulerende, faciliterende of coproducerende rol.
Het belang van internet in dit proces mag niet onderschat worden. Sociale media dienen als platform voor samenwerking in de grootstedelijke context. Fysieke aanwezigheid, vaak een struikelblok, is niet meer noodzakelijk voor deelname aan burgerprojecten.
Gelijkgestemde mensen vinden elkaar een stuk makkelijker, en de minder geëngageerde burger kan toch – vanuit de luie zetel – opmerkingen en vooral goedkeuring kwijt over opwellende ideeën uit de buurt.
Casestudie: High Line – New York
Een recent voorbeeld van een succesvol bottom-up project is de High Line, een lineair park, gebouwd op een voormalig treinspoor in het westen van Manhattan, New York. Deze “West Side Line”, oorspronkelijk een treinspoor ter hoogte van de straat, werd in 1929 voor een groot stuk verhoogd, zodat het aantal dodelijke ongevallen sterk reduceerde. De treinlijn, die officieel werd geopend in 1934, liep dwars doorheen de wijken, waardoor het transportverkeer mogelijk werd gemaakt zonder de toen al overbelaste wegen verder te belasten. De trein reed jarenlang van de West Side Yard, doorheen Chelsea en het Meatpacking District, tot Gansevoort Street, in lower west Manhattan.
In de jaren ’50 en ’60 werd het treintransport danig getroffen door toenemende concurrentie van het vrachtvervoer over de weg. De West Side Line raakte in verval, en in de jaren ’90 maakte het stadsbestuur concrete plannen om de behoorlijk intacte spoorinfrastructuur af te breken.
In 1999 werd de groep “Friends of the High Line” gevormd, onder leiding van twee buurtbewoners; Joshua David en Robert Hammond. Zij pleitten dat de High Line niet zou worden afgebroken, maar zou worden omgevormd tot een langgerekt park, naar het voorbeeld van de Promenade Plantée in Parijs. In amper vijf jaar tijd slaagde deze groep erin een groot deel van de buurtbewoners voor hun plannen te winnen, en in 2004 sprong ook het gemeentebestuur van New York op de wagen, met een bijdrage van 50 miljoen dollar om het park te realiseren. Tussen 2006 en 2009 werd het eerste deel van het park gerealiseerd, intussen ook ondersteund door enkele notabelen uit het New Yorkse bedrijfsleven. Na de realisatie van het meest zuidelijke deel, tussen Gansevoort Street en 20th Street in 2009 en het middelste deel tot 30th Street in 2011, zijn de werkzaamheden voor het meest noordelijke deel intussen ook gestart.
Het park is dagelijks geopend van 7uur ’s morgens tot 10 uur ’s avonds, en heeft negen in- en uitgangen. Behalve een stukje groen in een dichtbevolkt gebied biedt het park ook verrassende uitzichten op de westelijke kant van New York. Daarnaast worden ook culturele activiteiten georganiseerd en kunstwerken tentoongesteld.
Het ombouwen van de oude spoorweginfrastructuur in een stedelijk park heeft de vastgoedontwikkeling in de omliggende buurten sterk getransformeerd. Sinds de opening van het park in 2009 zijn meer dan 30 projecten opgestart. Criminaliteit komt uitzonderlijk weinig voor in het park, onder meer door de hoge visibiliteit van de High Line vanuit de aanpalende gebouwen. “You’re virtually never alone on the High Line.”
